Ojos de Brujo

Διαβάζοντας κατά καιρούς διάφορα άρθρα, βιβλία ή ακόμα και ανακοινώσεις συνεδρίων σχετικών με τη μετάφραση, παρατήρησα ότι έχουν γίνει άπειροι παραλληλισμοί του μεταφραστή ή της μετάφρασης, ως αποτέλεσμα του μεταφράζειν, γενικά από ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα της μετάφρασης ειδικότερα και της γλώσσας γενικότερα. Έτσι, αποφάσισα κάθε φορά που θα συναντάω κάποιον να τον καταγράφω και αυτές τις μέρες που είδα ότι ο κατάλογος μεγάλωσε αποφάσισα να σας τους παρουσιάσω: Ο Joachim du Bellay, Γάλλος ποιητής και κριτικός, ο οποίος έχω να σας πω ότι πολύ τους επέκρινε τους μεταφραστές κι ακόμα περισσότερο τις μεταφράσεις, μας έκανε ζωγράφους, λέγοντας ότι όπως ο ζωγράφος δεν μπορεί να αναπαραστήσει έναν άνθρωπο ψυχή τε και σώματι παρά μόνο την εικόνα του, έτσι συμβαίνει και με τον μεταφραστή που το δημιούργημά του πάντα θα απέχει από την πραγματικότητα, ενώ ο Paul-Luis Courier, επίσης Γάλλος συγγραφέας, για να μείνουμε στη ζωγραφική, παραλληλίζει το πρωτότυπο με ένα αυθεντικό έργο ζωγραφικής και το μετάφρασμα με το αντίγραφό του. Ο Benedetto Croce, ιταλός κριτικός και θεωρητικός της αισθητικής, μιλώντας για τα προβλήματα της μετάφρασης μας είπε…απατεώνες των ερωτευμένων…λέγοντας πως όταν κάποιος μεταφράζει είναι σαν να προσπαθεί να δώσει σε έναν ερωτευμένο μια άλλη γυναίκα αντί γι' αυτήν που αγαπά, μια ατίστοιχη ή παράλληλη γυναίκα, όχι όμως την ίδια. Ο Μοντεσκιέ, Γάλλος συγγραφέας και από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, παρομοιάζει τις μεταφράσεις με τα χάλκινα νομίσματα, που έχουν την ίδια αξία με τα χρυσά και ίσως είναι και πιο εύχρηστα για το λαό αλλά πάντα ανίσχυρα και ευτελή. Η συγγραφέας Madam de Stael,  περιγράφει τους μεταφραστές ως μουσικούς γιατί η μετάφραση πάντα μοιάζει με μεταγραφή ενός μουσικού κομματιού σε άλλο όργανο από εκείνο για το οποίο έχει γραφτεί. Για τον Michael Cronin ο μεταφραστής είναι νομάδας, αφού περιφέρεται μεταξύ γλωσσών και πολιτισμών, ενώ το μετάφρασμα για τον ίδιο είναι δρομολόγιο μετ’ επιστροφής, αφού ο μεταφραστής φτάνει κάπου αλλά πρέπει να γυρίσει στην αφετηρία του και να εκπληρώσει τον στόχο του ταξιδιού του. Ο Cronin, επίσης, παρομοιάζει το μεταφραστή με το γαιοσκώληκα, γιατί όπως ο γαιοσκώληκας μέσω διαφόρων εκκρίσεων ανανεώνει το έδαφος καθιστώντας το κατάλληλο για σπορά έτσι και ο μεταφραστής ανανεώνει την κουλτούρα στην οποία δραστηριοποιείται μέσω της δημιουργίας νέων μεταφράσεων. Ο Αλέξανδρος Κυπριώτης, μεταφραστής και ο ίδιος, σε συνέντευξή του έχει δηλώσει ότι ο μεταφραστής πρέπει να νιώθει παράσιτο ή καλύτερα ένας υπάκουος υπηρέτης και ότι ο ίδιος όταν μεταφράζει δεν ξεχνά ποτέ ότι η μετάφρασή του δεν θα υπήρχε αν δεν υπήρχε και το πρωτότυπο. Σύμφωνα με έναν μεταφραστή, του οποίου το όνομα δεν συγκράτησα για να είμαι ειλικρινής, αυτό όμως που είπε καρφώθηκε στο μυαλό μου, η μετάφραση είναι διάλογος και μάλιστα διάλογος διπλός: μεταξύ του ίδιου του μεταφραστή και του συγγραφέα αλλά και μεταξύ του ίδιου του μεταφραστή και του αναγνώστη.
Ζωγράφους, απατεώνες, νομάδες, ακόμα και γαιοσκώληκες έχουν πει τους μεταφραστές, με ανάλογες παρομοιώσεις και για τις μεταφράσεις τους. Δεν είναι άσχημο να προσπαθείς να κάνεις εικόνα την σκέψη σου ή να επιδίδεσαι σε διάφορους παραλληλισμούς προκειμένου να γίνει πιο παραστατική η γνώμη σου για τους μεταφραστές και το έργο τους. Μάλιστα όλη αυτή η διαδικασία με έβαλε στον πειρασμό να σκεφτώ κι εγώ έναν παραλληλισμό και…σκέφτηκα. Οι μεταφραστές είναι μάγοι! Και το έργο τους μαγικό! Γιατί όπως και να το κάνουμε η ίδια η γλώσσα είναι μαγεία, πόσο μάλλον το να κόβεις βόλτες σε μονοπάτια διαφορετικών πολιτισμών, σε δρόμους διαφορετικών σκέψεων και κοσμοθεωριών  και σε λεωφόρους άλλων γλωσσών. Άλλωστε οι Μάγοι ήταν μηδική φυλή, τα μέλη της οποίας είχαν βαθιά γνώση της αστρολογίας και επιδίδονταν σε μαντικές τεχνικές. Το κύριο χαρακτηριστικό τους όμως ήταν ο πλούτος των γενικών αλλά και επιστημονικών γνώσεων τους. Όπως και οι μεταφραστές(!) Μέσα από τα μάτια ενός μάγου μπορείς να γνωρίσεις άλλους κόσμους και να βγεις κερδισμένος από αυτό. Και με τα αφτιά ενός μάγου, για να αφήσουμε τους ρομαντισμούς στην άκρη, να ακούσεις αυτό το τραγούδι από το συγκρότημα Ojos de Brujo http://www.ojosdebrujo.com/ που στα ισπανικά σημαίνει «Τα μάτια του Μάγου»: http://www.youtube.com/watch?v=oB-aa3SGefU

*Σ.τ.Μ.: ...εύχομαι, μετά από αυτόν τον παραλληλισμό, οι κυνηγοί μαγισσών να μην βάλουν στο στόχαστρο τους μεταφραστρές και ο Χάρι Πότερ και οι διάδοχοι του Γιούρι Γκέλερ να μην μου θυμώσουν!